Oh Amsterdam, waarom ben je toch zo mooi?

Veel Amsterdammers zijn trots op hun stad, en miljoenen toeristen delen die bewondering. Maar wat maakt Amsterdam eigenlijk zo mooi? Wat is het geheim achter die bijzondere aantrekkingskracht?

Niemand weet dat beter dan kunsthistoricus Boudewijn Bakker. Als voormalig hoofdconservator van het Stadsarchief en directeur van het Rembrandthuis heeft hij de schoonheid van de stad tot in detail bestudeerd. Volgens Bakker zit de kracht van Amsterdam in de balans tussen architectuur, stedenbouw en de menselijke maat.

De 17e-eeuwse stad is intact.

De grachtengordel: een meesterwerk van orde en harmonie

De 17e-eeuwse grachtengordel is een perfect voorbeeld van hoe schoonheid en functionaliteit samen kunnen gaan. Bakker legt uit dat de stadsuitbreiding in die tijd bewust werd ontworpen volgens moderne principes. "De stadsontwerpers baseerden zich op geometrische modellen: een halve cirkel voor de omwalling en rechthoekige huizenblokken binnen die cirkel. De combinatie van cirkels en rechthoeken gaf structuur en harmonie, terwijl de subtiele bochten in de grachten het strakke lijnenspel verzachtten."

Dit subtiele evenwicht tussen orde en speelsheid raakt een snaar bij mensen, zelfs als ze zich daar niet bewust van zijn. "De regelmaat en symmetrie zorgen voor rust en evenwicht, maar het zijn juist de kleine knikken in de grachten die het stadsbeeld vriendelijk maken," aldus Bakker.

Jan van Call, Gouden Bocht in de Herengracht rond 1680.

Een stad van steen, water en groen

Naast architectuur speelt de natuurlijke inrichting een grote rol in de charme van Amsterdam. Waar veel steden alleen uit steen en straten bestaan, is Amsterdam altijd een samenspel geweest van gebouwen, water en groen.

"Venetië en Sint-Petersburg zijn ook watersteden, maar Amsterdam onderscheidt zich door de systematische beplanting," vertelt Bakker. Al vanaf de 17e eeuw werden de grachten bewust voorzien van bomen, eerst linden, later iepen. Dit gaf de stad niet alleen een uniek karakter, maar droeg ook bij aan de leefbaarheid. Buitenlanders spraken zelfs over een ‘stad in het bos’.

Een iconisch voorbeeld hiervan is de Westerkerk, vaak afgebeeld met een decor van bomen, water en grachtenpanden. "Dat groen was niet alleen bedoeld als versiering, maar ook voor de gezondheid en de beleving van de stad," zegt Bakker.

Jan van der Heyden. De Westerkerk rond 1660. Een harmonisch stadsbeeld van bomen, water en stenen

Amsterdam als tijdloos stadsicoon

Amsterdam is niet alleen een prachtige stad om in te wonen, maar ook een wereldwijd herkenbaar stadsbeeld. Vanaf de 17e eeuw werden kaarten en prenten van de grachtengordel massaal verspreid, vaak met Latijnse opschriften om het prestige te onderstrepen.

"De meeste stadsgezichten tonen Amsterdam vanaf het IJ," zegt Bakker. "Tot ver in de 19e eeuw had de stad een indrukwekkend havenfront van vijf kilometer. Dat beeld van een open, handelsgerichte stad is een belangrijk onderdeel van de identiteit gebleven."

Van der Keere, Amsterdam vanaf het IJ, 1614-1618

Een stad met een sterke traditie

Wat maakt Amsterdam écht bijzonder? Volgens Bakker is dat de menselijke schaal. "In het centrum is hoogbouw nooit toegestaan. De stad is ontworpen met oog voor harmonie en leefbaarheid. Zelfs bij uitbreidingen zoals Plan Zuid van Berlage, Nieuw-West en de Bijlmer is goed nagedacht over de balans tussen steen, water en groen."

Amsterdam is daarmee een van de weinige steden ter wereld die haar historische vorm zo goed heeft behouden. De stad is in de loop der eeuwen zorgvuldig ontworpen en blijft een toonaangevend voorbeeld van doordachte stedelijke ontwikkeling. "Die continuïteit maakt Amsterdam uniek," besluit Bakker.